Świat nie stoi już w progu zmian klimatycznych, niestabilnych rynków paszowych i rosnących kosztów produkcji rolniczej, ale realnie mierzy się z nimi. Rolnictwo na całym świecie musi szukać nowych rozwiązań. Również polscy rolnicy coraz chętniej sięgają po alternatywne rozwiązania. Jednym z nich jest uprawa rośliny bobowate na coraz szersza skalę. Bobowate są nie tylko doskonałym źródłem białka paszowego, ale również korzystnie wpływają na glebę i cały system produkcji rolnej.

W odpowiedzi na potrzebę popularyzacji uprawy i wykorzystania bobowatych w różnych dziedzinach, wprowadza się różnego rodzaju działania promocyjne i marketingowe.  Jednym z takich działań w Polsce jest ogólnokrajowy projekt „Demonstracje z zakresu produkcji i wykorzystania krajowych źródeł białka roślinnego na cele paszowe”. Realizowany on był od stycznia 2024 r., a jego zakończenie odbyło się 20-21 maja br. w Warszawie konferencją podsumowującą, na której przedstawiono wyniki realizacji działań zrealizowanych w projekcie. W ramach tego przedsięwzięcia przeprowadzono serię pokazów, szkoleń i badań, obejmujących wszystkie województwa – w tym oczywiście województwo kujawsko-pomorskie.

Projekt realizowany przez Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie (lidera projektu) przy współpracy z COBORU, Instytutem Zootechniki oraz wszystkimi wojewódzkimi ośrodkami doradztwa rolniczego finansowany był z poddziałania 1.2 w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) 2014-2020, dotyczącego wsparcia dla projektów demonstracyjnych i działań informacyjnych. Działanie to miało na celu transfer wiedzy i innowacji w rolnictwie oraz podnoszenie świadomości społeczności wiejskiej w zakresie ochrony środowiska i zmian klimatycznych. Celem projektu natomiast było wdrożenie innowacyjnych praktyk w uprawie bobowatych oraz ich efektywne wykorzystanie w żywieniu zwierząt.

W ramach przedsięwzięcia powstało 91 obiektów demonstracyjnych podzielonych na trzy typy:

Typ A – demonstracje polowe i odmianowe w stacjach doświadczalnych oceny odmian COBORU
 

Typ B – gospodarstwa uprawiające bobowate i żywiące zwierzęta paszami własnej produkcji
 

Typ C – zakłady i gospodarstwa dysponujące technologią przetwórstwa pasz (np. ekstruderami).

W trakcie spotkań przeszkolono kilka tysięcy rolników z całej Polski, a działania zakończyły się konferencją podsumowującą w maju 2025 r.

Województwo kujawsko-pomorskie jest jednym z regionów szczególnie zaangażowanych w projekt. Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Minikowie zorganizował demonstracje we wszystkich trzech kategoriach. Kluczowym miejscem pokazów była Stacja Doświadczalna Oceny Odmian w Chrząstowie (obiekt typu A), gdzie zaprezentowano kilkanaście odmian grochu, bobiku i łubinu – roślin o dużym potencjale plonotwórczym i wartości biologicznej. W gospodarstwach typu B prowadzono pełny cykl uprawy bobowatych, a następnie obserwowano ich wpływ na żywienie zwierząt, w tym tuczników i drobiu. W wybranych obiektach typu C pokazano również technologię ekstruzji nasion – zabiegu znacznie zwiększającego strawność białka roślinnego.

Bobowate w płodozmianie: regeneracja gleby i niższe koszty

Jedną z największych zalet wprowadzenia bobowatych do płodozmianu jest ich pozytywny wpływ na stan gleby i bilans azotu. Rośliny takie jak groch, łubin czy bobik wchodzą w symbiozę z bakteriami brodawkowymi, wiążąc azot atmosferyczny i wzbogacając glebę w ten pierwiastek. Dzięki temu zmniejsza się zapotrzebowanie na nawożenie mineralne – nawet o 40–80 kg N/ha w roku następnym.

Wykres 1 – Bilans azotu po uprawie roślin bobowatych – pokazuje dodatni wpływ tych roślin na zawartość azotu w glebie (średnio +40 kg N/ha), w przeciwieństwie do zbóż, które pozostawiają ujemny bilans (ok. -20 kg N/ha).

Ponadto bobowate poprawiają strukturę gleby, jej aktywność biologiczną oraz zwiększają retencję wody. Ich głęboki system korzeniowy spulchnia profil glebowy, co korzystnie wpływa na kolejne rośliny – zwłaszcza zboża ozime. Badania prowadzone w ramach projektu wykazały, że pszenica wysiana po bobiku plonowała wyraźnie lepiej niż po zbożach w monokulturze, co dodatkowo wzmacnia zasadność stosowania płodozmianów złożonych również z gatunków z rodziny bobowatych.

Nie do przecenienia jest też wpływ bobowatych na ograniczanie presji chwastów i chorób – dzięki zmianie rytmu upraw i wprowadzeniu innej technologii agrotechnicznej.

Koszty i opłacalność uprawy bobowatych

Jedną z kluczowych kwestii dla rolników są koszty. Jak wynika z analiz wykonanych w ramach projektu, nakłady poniesione na uprawę roślin bobowatych są umiarkowane i często niższe niż przy intensywnej produkcji zbóż. Główne koszty to materiał siewny (ok. 300–600 zł/ha) oraz ochrona przed chwastami i chorobami (ok. 200–400 zł/ha). Nawożenie azotowe jest ograniczone lub całkowicie zbędne.

Średni koszt uprawy łubinu czy bobiku waha się między 1300 a 1800 zł/ha. Przy plonach rzędu 3–4 t/ha i cenie sprzedaży ok. 1000–1200 zł/t, zysk z hektara może przekroczyć 1500 zł – zwłaszcza w gospodarstwach, które same wykorzystują ziarno w żywieniu zwierząt. Dodatkowym atutem jest możliwość ubiegania się o dopłaty rolnośrodowiskowe czy ekoschematy, w których bobowate są dodatkowo finansowane.

Wykres 2 – Koszty uprawy roślin bobowatych na 1 ha – z podziałem na kluczowe środki produkcji, m.in. materiał siewny, ochronę roślin, nawozy, usługi siewu i pracę maszyn.

Zalety i wady uprawy roślin strączkowych

Zalety:

– dostarczają wartościowego białka roślinnego,
– poprawiają strukturę i żyzność gleby,
– wiążą azot atmosferyczny, ograniczając potrzebę nawożenia,
– dobrze wpisują się w praktyki zrównoważonego rolnictwa,
– są atrakcyjne finansowo przy wykorzystaniu w gospodarstwie,
– umożliwiają różnicowanie produkcji i udział w ekoschematach.

Wady:

– większa podatność na chwasty w fazie wschodów,
– wrażliwość na warunki pogodowe w okresie kwitnienia i dojrzewania,
– trudność w zbiorze niektórych odmian (np. soi),
– ograniczony rynek zbytu dla nadwyżek nieprzetworzonych.

Bobowate w żywieniu zwierząt (krótko)

Rośliny bobowate, takie jak groch, bobik czy łubin, są wartościowym źródłem białka w diecie tuczników, bydła i drobiu. Po poddaniu różnym zabiegom uszlachetniającym (np. ekstruzji), ich strawność znacznie wzrasta. Stosowanie krajowego białka w paszach ogranicza koszty żywienia i uniezależnia od importu soi. Wyniki doświadczeń prowadzone w gospodarstwach rolnych (obiekty typu B) opisane zostały w dziennikach obserwacji (dane do pobrania stronie: https://www.cdr.gov.pl/projekty-i-wspolpraca/demonstracje-bialko) i omówione w trakcie konferencji podsumowującej (link do konferencji poniżej artykułu).

Rolnicy, nie tyko ci którzy wzięli udział w projekcie, coraz częściej decydują się na rozszerzenie areału roślin bobowatych i wprowadzenie ich do stałego płodozmianu.

Roślinne źródła białka – zarówno w diecie ludzi, jak i zwierząt – mają ogromny potencjał. Ich rozwój może przyczynić się do:

– zwiększenia niezależności żywieniowej kraju,
– poprawy zdrowia społeczeństwa,
– ograniczenia negatywnego wpływu na środowisko,
– rozwoju lokalnego rolnictwa i przemysłu spożywczego.

Aby jednak w pełni wykorzystać ten potencjał, potrzebna jest spójna polityka publiczna, skuteczna promocja oraz realne wsparcie rolników i producentów. To nie tylko kwestia zdrowia i ekonomii – to także inwestycja w zrównoważoną przyszłość.

Projekt pokazał, że uprawa roślin wysokobiałkowych to nie tylko sposób na tańsze żywienie zwierząt, ale także ważny element ochrony gleby, środowiska i samowystarczalności gospodarstwa. Kujawsko-Pomorskie – z silnym zapleczem doradczym, zaangażowaniem rolników i dobrą bazą demonstracyjną – ma szansę stać się jednym z liderów krajowej produkcji białka roślinnego.

Autor: Natalia Narewska

Źródła: KPODR, CDR Brwinów, gov.pl, COBORU, demonstracje.cdr.gov.pl

Transmisja online z konferencji:

Część 1:  https://www.youtube.com/watch?v=jsER01NZO3I&list=PLcvkZpqyfzYKASQSLKEKlqSDe3WZ9zdFq&index=8

Część 2: https://www.youtube.com/watch?v=IwsZYmk607Y&list=PLcvkZpqyfzYKASQSLKEKlqSDe3WZ9zdFq&index=9

Część 3: https://www.youtube.com/watch?v=29p66ILnmNY&list=PLcvkZpqyfzYKASQSLKEKlqSDe3WZ9zdFq&index=10