Jarosław Domiński
Podsumowanie projektu „Polska Zdrowa Gęś” w Kołudzie Wielkiej
27 listopada 2024 r. w Kołudzie Wielkiej odbyła się konferencja podsumowująca projekt „Opracowywanie, wykonanie i testowanie prototypowego wysokosprawnego systemu wentylacji rozproszonej, rewersyjnej z wysokim stopniem odzysku ciepła wraz z oceną kształtowania warunków mikroklimatycznych i ekonomicznych w budynkach inwentarskich (gęśniku)”. Działanie było realizowane ze środków Unii Europejskiej w ramach działania 16 ,,Współpraca” Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020.
Projekt realizowała grupa operacyjna „Polska Zdrowa Gęś”, w skład której wchodzą: Instytut Zootechniki PIB ZD Kołuda Wielka, HPQ INVEST sp. z o.o. z Torunia, Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Minikowie, Fundacja Hodowców Polskiej Białej Gęsi z siedzibą w miejscowości Wróble, Gospodarstwo Rolne Agata Klonecka.
Podczas konferencji swoje wystąpienia mieli:
dr inż. Kamila Kłos – Dyrektor IZ PIB ZD Kołuda Wielka,
dr inż. Jakub Badowski – Kierownik Zakładu Wylęgu Gęsi IZ PIB ZD Kołuda Wielka,
Andrzej Klonecki – Prezes Fundacji Hodowców Polskiej Białej Gęsi, który podsumował projekt z perspektywy rolnika,
Małgorzata Wesołowska – broker KPODR w Minikowie, przedstawiając przykłady działań grup operacyjnych w produkcji zwierzęcej oraz informacje o nowych naborach w ramach Interwencji 13.5
Wnioski płynące z realizowanego projektu:
- Zastosowana wentylacja rozproszona, rewersyjna wpłynęła na obniżenie zawartości CO2 i NH3 w powietrzu gęśnika.
- Badania wykazały nieobecność H2S w powietrzu gęśników dla gęsi reprodukcyjnych.
- Zarejestrowane średnie wartości wskaźników krwi: WBC, RBC, HGB i HCT dla gęsi reprodukcyjnych, nie wykazują zależności od rodzaju wentylacji w gęśniku, ale wykazują wysoko istotne zależności od płci gęsi.
- Zastosowana w gęśniku wentylacja rozproszona, rewersyjna wpłynęła na jakość wylęganych gąsiąt przez zmniejszenie udziału piskląt z wadą pępka i piskląt o masie ciała poniżej Polskiej Normy.
- W badaniach uchwycono tendencje lepszych wyników wylęgowości piskląt i mniejszą zamieralność zarodków gęsich w odniesieniu do gęśnika z wentylacją rewersyjną.
- Korzystniejsze warunki środowiska w budynku z prototypową wentylacją, miały wpływ na zwiększenie liczby zniesionych jaj i końcowy uzysk piskląt, co przekłada się na poprawę efektów ekonomicznych w produkcji gęsiarskiej.
Dzięki spotkaniu nawiązała się ciekawa dyskusja nt. obecnej sytuacji w branży drobiu wodnego, zgromadzeni goście reprezentowali środowiska związane z reprodukcją gęsi, produkcją pasz oraz ze środowiskiem hodowców, doradców, przedstawicieli weterynarii oraz władz samorządowych. Serdecznie dziękujemy wszystkim zaangażowanym za wkład w rozwój innowacyjnych rozwiązań w hodowli i chowie polskiej gęsi. Zachęcamy do zapoznania się z informacjami nt. nowych naborów, które czekają w przyszłym roku dot. Współpracy Grup Operacyjnych EPI oraz do kontaktu z brokerami innowacji w Ośrodkach Doradztwa Rolniczego w kraju.
Tekst i foto: Anna Mońko-Łanucha, KPODR w Minikowie
Dobrostan koni w świetle obowiązującego prawa
Dobrostan koni w świetle obowiązującego prawa tak brzmiało dwudniowe spotkanie – tj. konferencja połączona z wyjazdem studyjnym, która odbyła się 2-3.12.2024 r. Wszystko to dzięki współpracy z Instytutem Zootechniki Państwowym Instytutem Badawczym w Balicach. Delegacja z Instytutu Zootechniki, prezentowała się w następującym składzie: Krzysztof Pałeczny z zespołu ds. Współpracy z Praktyką, Transferu Wiedzy i Innowacji, dr inż. Grażyna Polak oraz dr inż. Iwona Tomczyk-Wrona z Zakładu Ochrony Bioróżnorodności Zwierząt Gospodarskich i Hodowli Koni. Przedstawiony został Dobrostan koni w świetle zapisów programów ochrony zasobów genetycznych.
Swój duży udział w spotkaniu miał zarówno Polski Związek Hodowców Koni na czele z Prezesem Sławomirem Piotrowskim, Ewą Meterą-Zarzycką Kierownikiem Działu Hodowlanego, Patrycją Wojciechowską, Kierownikiem Działu Ksiąg Stadnych i Identyfikacji i Dyrektorem Kujawsko-Pomorskiego Związku Hodowców Koni – Jarosławem Lewandowskim. Dzięki współpracy z Agencją Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Anetą Herod, Zastępcą Dyrektora Departamentu Ewidencji Producentów i Rejestracji Zwierząt mieliśmy okazję dowiedzieć się jak przebiegają kontrole koniowatych. Lek wet. Małgorzata Różycka przedstawiła dobrostan pod kątem weterynaryjnym, natomiast Anna Mońko-Łanucha główna specjalistka ds. dobrostanu i ochrony zwierząt gospodarskich KPODR w Minikowie, przekazała informacje dotyczące obowiązków rolników związanych z ekoschematem dobrostan zwierząt.
W roli uczestników i zaproszonych gości podczas dyskusji głos w sprawie zabrali Agnieszka Kłopotek Posłanka na sejm Rzeczypospolitej Polskiej oraz przedstawiciel Departamentu Płatności Bezpośrednich Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, specjalista Rafał Sacewicz, który wyjaśnił zasady opracowywania i tworzenia ustawodawstwa związanego z ekoschematem dobrostan zwierząt oraz tego jakie zmiany zostaną dokonane w kolejnych latach. Oprócz tego w konferencji uczestniczyli przedstawiciele związków branżowych, przedstawiciele świata nauki, hodowcy, doradcy, lekarze weterynarii oraz przedstawiciele inspekcji weterynaryjnych.
Podczas drugiego dnia mieliśmy okazję gościć w dwóch gospodarstwach rolnych realizujących ekoschemat dobrostan koni – Państwa Ćwik z Górek Zagajnych oraz Małgorzaty Różyckiej z Ostrowa. Była to doskonała okazja do konsolidacji różnych środowisk i przedstawienia swojego punktu widzenia z danej dziedziny. Okazuje się, że w tematyce koni jest jeszcze wiele wyzwań zarówno po stronie administracyjnej jak i samych hodowców. Wszystkim uczestnikom dziękujemy za udział, rozmowy i pozytywne nastawienie podczas dwudniowego spotkania. Miejmy nadzieje, że było to pierwsze ale nie ostatnie spotkanie tego typu.
Prezentacje do pobrania:
Aktualny stan hodowli koni w Polsce
Działalność Kujawsko-Pomorskiego Związku Hodowców Koni
Kontrole wykonywane przez ARiMR z gatunku konie
Anna Mońko-Łanucha, KPODR w Minikowie
Sytuacja ekonomiczna gospodarstw rolnych w województwie kujawsko-pomorskim
Zagroda wiejska jako miejsce realizacji działalności turystycznej
Zielonka – Kiszonka – Mleko
Pod takim tytułem odbyła się 2 grudnia 2024 roku konferencja online, której celami były:
- poszerzenie wiedzy z zakresu wybranych zagadnień dotyczących żywienia krów mlecznych, zwłaszcza w wobec nowych wyzwań klimatycznych,
- poszerzenie wiedzy z zakresu pracy hodowlanej w stadzie i jej wpływu na produkcję mleka,
- zapoznanie z aktualną sytuacją ekonomiczną na rynku mleka i przewidywaniami na przyszłość,
- zapoznanie z ekoschematem „Dobrostan zwierząt” w kontekście chowu bydła mlecznego.
Konferencję otworzyli i powitali jej uczestników: mgr inż. Łukasz Urbański, dyrektor Kujawsko-Pomorskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Minikowie oraz mgr inż. Dariusz Zabrocki z Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producentów Mleka w Warszawie, zastępca dyrektora Regionu Oceny Północ z siedzibą w Minikowie.
Tematyka wydarzenia zorganizowanego wspólnie przez Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Minikowie oraz Polską Federację Hodowców Bydła i Producentów Mleka w Warszawie, Region Oceny Północ z siedzibą w Minikowie była podzielona na 4 części: żywienie, hodowla i genetyka, ekonomia oraz dobrostan.
Żywienie
W tej części, problematykę pt. „Produkcja mleka – żywienie bydła w świetle nowych wyzwań klimatycznych” przedstawił mgr inż. Zbigniew Wróblewski, doradca żywieniowy z Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producentów Mleka w Warszawie. Prelegent zaprezentował holistyczne spojrzenie na produkcję mleka i żywienie krów mlecznych, zwłaszcza w kontekście wytwarzania przez nie gazów cieplarnianych i zmniejszenia ich produkcji metodami żywieniowymi.
Kolejnym wykładowcą był dr inż. Ryszard Kujawiak z firmy Sano – Nowoczesne Żywienie Zwierząt Sp. z o.o. w Sękowie, który omówił zagadnienie pt. „Krowa pyskiem doi – zawsze”. Autor wiele uwagi poświęcił jakości pokarmowej, odżywczej i higienicznej pasz stosowanych w żywieniu krów, zwłaszcza kiszonek z kukurydzy.
Hodowla i genetyka
W tej części konferencji mgr inż. Michał Szyło, doradca hodowlany z Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producentów Mleka w Warszawie zapoznał uczestników konferencji z problematyką pt. „Praca hodowlana w stadzie a produkcja mleka”. Przedstawił zagadnienia związane z dziedziczeniem cech u bydła, w tym z przekazywaniem genu powodującego produkcję mleka A2, lepszego dla ludzi ze względu na skład aminokwasowy kazeiny łatwiej trawionej niż w powszechnie produkowanym i dostępnym w handlu mleku A1.
Ekonomia
Pan dr hab. inż. Andrzej Parzonko, prof. Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie zaprezentował wykład pt. „Ekonomika produkcji mleka – gdzie jesteśmy i dokąd zmierzamy?”. Wykładowca nakreślił aktualną sytuację na rynku mleka w Polsce i Unii Europejskiej oraz na świecie. W konkluzji podkreślił, że dane pokazują potencjalne szanse na rozwój gospodarstw mlecznych, niestety jest to warunkowane polityką europejską, która nie zawsze sprzyja rozwojowi produkcji zwierzęcej.
Dobrostan
Tematem wykładu mgr. inż. Bartłomieja Lubińskiego z Kujawsko-Pomorskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Minikowie, starszego specjalisty ds. bydła był „Ekoschemat Dobrostan zwierząt – rolnik pyta, doradca odpowiada”. Specjalista omówił aktualne zagadnienia związane z dopłatami za realizację tego ekoschematu. Odniósł się też do bieżącej informacji o chorobie niebieskiego języka u bydła oraz wspomniał o przestrzeganiu zasad higienicznej produkcji, w tym wołowiny w kontekście np. występowania bakterii Salmonella.
Zainteresowanie konferencją było bardzo duże. Uczestniczyło w niej ponad 100 osób. Planowana jest jej kolejna, trzecia już edycja.
Tymczasem zapraszam Wszystkich do zapoznania się z wykładami przedstawionymi 2 grudnia 2024 roku.
Nagranie z konferencji jest dostępne tutaj:
Piotr Dorszewski
KPODR w Minikowie
Zachowanie bioróżnorodności i ochrona wód w krajobrazie rolniczym
Konferencja online pn. „Zachowanie bioróżnorodności i ochrona wód w krajobrazie rolniczym” została zorganizowana przez Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Minikowie, Oddział w Przysieku przy współudziale środków z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Toruniu. W wydarzeniu wzięło udział 100 osób. Byli to rolnicy, doradcy rolni, pracownicy i przedstawiciele lokalnych samorządów, reprezentanci parków krajobrazowych, przedstawiciele organizacji ekologicznych oraz nauczyciele i uczniowie szkół rolniczych.
Pierwszy wykład na temat „Gospodarowanie wodą w rolnictwie – stan obecny, wyzwania, projekcje na przyszłość” przedstawił dr hab. inż. Andrzej Wałęga, prof. Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie. Było to interesujące wystąpienie na temat zasobów wodnych, ich zużycia, wyzwań związanych z gospodarką wodną w rolnictwie. Uczestnicy zapoznali się z systemami i metodami retencjonowania wody na obszarach wiejskich. Podsumowując swoje wystąpienie profesor Wałęga podkreślił, że gospodarowanie wodą w przestrzeni rolniczej nie jest należycie uwzględniane w planach zagospodarowania przestrzennego. W planach tych, ze względu na charakter zmian klimatycznych, zachodzi pilna konieczność wydzielania obszarów przeznaczonych do retencjonowania wody w celu ograniczenia skutków suszy i zagrożeń powodziowych. Należy rozwijać wszelkie formy retencji wodnej na obszarach wielskich co jest kluczowym działaniem w walce ze skutkami zmian klimatu.
W kolejnym wykładzie „Międzyplony jako element ochrony wód i źródło bioróżnorodności” dr hab. inż. Tomasz Piechota, prof. Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu omówił zagadnienia związane z ochroną wód w glebie użytkowanej rolniczo. Przedstawił praktyki rolnicze ograniczające zanieczyszczenie wód i ich wpływ na bioróżnorodność. Siew międzyplonów ma tu szczególne znaczenie nie tylko jako źródło dodatkowej paszy ale przede wszystkim jako czynnik wzbogacający glebę w materię organiczną, chroniący glebę przed wymywaniem składników pokarmowych oraz chroniący wody powierzchniowe i gruntowe.
W ostatnim wykładzie „Woda a bioróżnorodność na terenach rolniczych” Krzysztof Konieczny z Fundacji Przyrodniczej Pronatura przeniósł nas do świata pięknej przyrody, której bogactwo i różnorodność zależy także od naszych działań w zakresie ochrony wód. W przyrodzie następują ciągłe zmiany, na przykład spada liczebność niektórych gatunków np. bociana białego a wzrasta populacja żurawia. Jest to związane ze zmianami w rolnictwie, nadmierną chemizacją i kurczeniem się mozaiki siedlisk. Z krajobrazu rolniczego znikają ostoje przyrody: oczka wodne, zadrzewienia, miedze śródpolne, łąki naturalne, strumienie, rowy i kanały. Konieczna jest ochrona wszelkich ostoi przyrody i wprowadzanie rozwiązań przywracających ciągłość korytarzy ekologicznych.
Relacja Karina Wroniecka
KPODR w Minikowie O/ Przysiek
KONKURS – KRZYŻÓWKA „ŚRODOWISKO PONAD WSZYSTKO” – GRUDZIEŃ
Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Minikowie
oraz
Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Toruniu
zapraszają do udziału w konkursie – krzyżówce
pn. „Środowisko ponad wszystko”
W grudniowym wydaniu miesięcznika „Wieś Kujawsko-Pomorska”
ukaże się konkurs, w którym uczestnicy będą mogli wykazać się swoją wiedzą z obszaru ekologii, ochrony środowiska i rolnictwa.
Konkurs organizowany jest w ramach projektu pn.
„Bioróżnorodność naszym bogactwem – edukacja i informacja
dla mieszkańców województwa kujawsko-pomorskiego”.
Fundatorem nagrody w konkursie jest
Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Toruniu.
Hasło będące rozwiązaniem krzyżówki należy przesłać do Organizatora konkursu
na adres joanna.szczesna@kpodr.pl do 18 grudnia 2024 r.
19 grudnia 2024 r. spośród osób, które prześlą prawidłowe rozwiązanie krzyżówki zostanie wylosowana jedna osoba, która otrzyma nagrodę.
Regulamin konkursu – krzyżówki pn.
„Środowisko ponad wszystko”
do pobrania poniżej.
SERDECZNIE ZAPRASZAMY DO UDZIAŁU W KONKURSIE
Regulamin
REGULAMIN-grudzien 24
Wirus ASF w woj. KUJAWSKO-POMORSKIM – KOMUNIKAT 28
Kujawsko-Pomorski Wojewódzki Lekarz Weterynarii informuje o stwierdzeniu kolejnych ognisk afrykańskiego pomoru świń (ASF) u dzików:
Ognisko nr 39/2024: data potwierdzenia 26 listopada 2024 r. – 1 dzik padły, znaleziony w okolicy miejscowości Łasin, gmina Łasin, powiat grudziądzki – obszar objęty ograniczeniami III (czerwony) – stwierdzono obecność wirusa afrykańskiego pomoru świń (ASFV).
NR krajowy |
2024/1826 |
Nr w woj. w danym roku |
39 |
Sposób unieszkodliwienia zwłok |
unieszkodliwienie w zakładzie utylizacyjnym |
Data zgłoszenia |
22.11.2024 |
Data wysłania próbek |
25.11.2024 |
Data potwierdzenia |
26.11.2024 |
Liczba dzików dodatnich |
1 |
Przyczyna podejrzenia |
padły/padłe |
Płeć. wiek (w miesiącach). waga |
samiec, ok. 6 mies., ok 20 kg |
Ognisko nr 40/2024: data potwierdzenia 26 listopada 2024 r. – 2 dziki padłe, znalezione w okolicy miejscowości Gruczno, gmina Świecie, powiat świecki – obszar objęty ograniczeniami III (czerwony) – stwierdzono obecność wirusa afrykańskiego pomoru świń (ASFV).
NR krajowy |
2024/1836 |
Nr w woj. w danym roku |
40 |
Sposób unieszkodliwienia zwłok |
unieszkodliwienie w zakładzie utylizacyjnym |
Data zgłoszenia |
22.11.2024 |
Data wysłania próbek |
25.11.2024 |
Data potwierdzenia |
26.11.2024 |
Liczba dzików dodatnich |
2 |
Przyczyna podejrzenia |
padły/padłe |
Płeć. wiek (w miesiącach). waga |
1. płeć nieokreślona, pow. 12 mies., ok. 40 kg |
Ognisko nr 41/2024: data potwierdzenia 28 listopada 2024 r. – 1 dzik padły, znaleziony w okolicy miejscowości Starogród Dolny, gmina Chełmno, powiat chełmiński – obszar objęty ograniczeniami III (czerwony) – stwierdzono obecność wirusa afrykańskiego pomoru świń (ASFV).
NR krajowy |
2024/1837 |
Nr w woj. w danym roku |
41 |
Sposób unieszkodliwienia zwłok |
unieszkodliwienie w zakładzie utylizacyjnym |
Data zgłoszenia |
20.11.2024 |
Data wysłania próbek |
27.11.2024 |
Data potwierdzenia |
28.11.2024 |
Liczba dzików dodatnich |
1 |
Przyczyna podejrzenia |
padły/padłe |
Płeć. wiek (w miesiącach). waga |
samiec, ok. 24 mies., ok. 60 kg |
Ognisko nr 42/2024: data potwierdzenia 28 listopada 2024 r. – 1 dzik padły, znaleziony w okolicy miejscowości Widlice, gmina Świecie nad Osą, powiat grudziądzki – obszar objęty ograniczeniami III (czerwony) – stwierdzono obecność wirusa afrykańskiego pomoru świń (ASFV).
NR krajowy |
2024/1838 |
Nr w woj. w danym roku |
42 |
Sposób unieszkodliwienia zwłok |
unieszkodliwienie w zakładzie utylizacyjnym |
Data zgłoszenia |
24.11.2024 |
Data wysłania próbek |
27.11.2024 |
Data potwierdzenia |
28.11.2024 |
Liczba dzików dodatnich |
1 |
Przyczyna podejrzenia |
padły/padłe |
Płeć. wiek (w miesiącach). waga |
samiec, do 48 mies., ok. 100 kg |
Ognisko nr 43/2024: data potwierdzenia 28 listopada 2024 r. – 1 dzik padły, znaleziony w okolicy miejscowości Gruczno, gmina Świecie, powiat świecki – obszar objęty ograniczeniami III (czerwony) – stwierdzono obecność wirusa afrykańskiego pomoru świń (ASFV).
NR krajowy |
2024/1839 |
Nr w woj. w danym roku |
43 |
Sposób unieszkodliwienia zwłok |
unieszkodliwienie w zakładzie utylizacyjnym |
Data zgłoszenia |
25.11.2024 |
Data wysłania próbek |
26.11.2024 |
Data potwierdzenia |
28.11.2024 |
Liczba dzików dodatnich |
1 |
Przyczyna podejrzenia |
padły/padłe |
Płeć. wiek (w miesiącach). waga |
samica, ok. 12 mies., ok. 15 kg |
Mapa ognisk ASF w Polsce oraz aktualny zasięg obszarów objętych ograniczeniami:
https://bip.wetgiw.gov.pl/asf/mapa/
Krajowe systemy jakości żywności – QMP & QAFP – możliwości dla beneficjentów Ekoschematu Dobrostan zwierząt
This gallery contains 1 photo.
W Kujawsko-Pomorskim Ośrodku Doradztwa Rolniczego w Minikowie 29.11.2024 odbyło się szkolenie hybrydowe pn. Krajowe systemy jakości żywności – QMP & QAFP – możliwości dla beneficjentów Ekoschematu Dobrostan zwierząt w Centrum Transferu Wiedzy i Innowacji.
Szkolenie cieszyło się dużym zainteresowaniem prelegentami byli: Sylwia Sikorska – Menadżer Projektu QMP, TÜV SÜD Polska Sp. z o.o.; Członek Komitetu Technicznego oraz Jolanta Ciechomska – Kierownik ds. Systemu QAFP Unia Producentów i Pracodawców Przemysłu Mięsnego. Tematem były wymagania i korzyści uczestnictwa w systemach jakości żywności. Podczas szkolenia było wiele pytań, rolnicy widać są żywo zainteresowani zagadnieniami związanymi z systemami jakości i certyfikacją. W dyskusji brał udział oraz odpowiadał na pytania Tomasz Rasiński od 2014 roku związany z Polskim Zrzeszeniem Producentów Bydła Mięsnego, który aktualnie pełni funkcję wiceprezesa zarządu.
Poniżej dostępne są materiały szkoleniowe i zdjęcia ze spotkania.
Dziękujemy wszystkim uczestnikom za udział.
Prezentacje do pobrania:
PL_Prezentacja_QMP (1)
SYSTEM QAFP 29.11.2024
fot. Anna Mońko-Łanucha, Sylwia Sikowska
„Środowisko ponad wszystko” – rozwiązanie krzyżówki listopadowej
Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Minikowie zorganizował konkurs – krzyżówkę pn. „Środowisko ponad wszystko”, która zamieszczona była w listopadowym wydaniu miesięcznika „Wieś Kujawsko-Pomorska”.
W konkursie udział wzięło 40 osób, spośród których 29 listopada komisja konkursowa wyłoniła jednego zwycięzcę. Laureatem konkursu został Pan Kazimierz Gadomski, który w wyznaczonym terminie nadesłał prawidłowe hasło: "W LISTOPADZIE KAPUSTY PEŁNE KADZIE".
Fundatorem nagrody był Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Toruniu. Nagrodą w konkursie były: duży domek dla ptaków, zestaw narzędzi ogrodowych i szklana butelka ze spryskiwaczem. Panu Kazimierzowi gratulujemy wiedzy i serdecznie zapraszamy do udziału w kolejnych konkursach.
Tekst i zdjęcie: Joanna Szczęsna-Kulewska KPODR w Minikowie / o. Zarzeczewo